พัฒนาจิตแนวพุทธ

“พัฒนาจิตแนวพุทธ” เล่มนี้ เป็นผลงานเขียนของ พระครูกัลยาณสิทธิวัฒน์, ผศ. (สมาน กลฺยาณธมฺโม/พรหมอยู่) ซึ่งเคยดำรงตำแหน่งเป็นคณบดีคณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ซึ่งผลงานต้นฉบับเล่มนี้ ผู้เขียนได้มอบให้สำนักพิมพ์ มจร เมื่อเดือนมิถุนายน ๒๕๖๖ ที่ผ่านมา ทางสำนักพิมพ์ มจร ขอกราบขอบพระคุณ มา ณ โอกาสนี้
“พัฒนาจิตแนวพุทธ” เล่มนี้ ผู้เขียนได้ปรารภไว้ว่า เล่มนี้เป็นหนังสือเชิงวิชาการที่รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับธรรมชาติของจิตในลักษณะต่าง ๆ ทางพระพุทธศาสนา ด้วยวัตถุประสงค์เพื่อเป็นหนังสือประกอบการศึกษาและปฏิบัติธรรมตามหลักวิชาการทางพุทธจิตวิทยา ซึ่งกำลังเป็นที่สนใจอย่างมากทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ เพราะต่างทราบกันดีว่าทั่วโลกพากันแข่งขันพัฒนาด้านวัตถุเทคโนโลยีก้าวหน้าไปไกลมาก มนุษย์มีความเป็นอยู่ด้านกายภาพสะดวกสบายยิ่งขึ้น แต่สภาพจิตใจกลับยิ่งเครียดขึ้นตามลำดับ ซึ่งเป็นการสวนทางกับทางด้านกายภาพ ทั้งนี้ เพราะขาดการดูแลจิต อันเป็นตัวรับสภาพทุกอย่างที่เกิดขึ้นกับมนุษย์
การพัฒนาจิต พระพุทธศาสนาเรียกว่า จิตภาวนาบ้าง สมาธิภาวนาบ้าง หรือวิปัสสนาภาวนาบ้าง อันเป็นมรดกจากแดนชมพูทวีป คือประเทศอินเดียถือปฏิบัติกันมายาวนาน จนบรรลุมนุษย์สมบัติ สวรรค์สมบัติพรหมสมบัติ และนิพพานสมบัติ จำนวนมาก เมื่อเกิดมาพบพระพุทธศาสนาได้รับมรดกอันล้ำค่าสุดวิเศษแล้ว ถ้าไม่ปฏิบัติให้เกิดประโยชน์ก็นับว่าพลาดโอกาสอย่างน่าเสียดาย แล้วอีกกี่ชาติจึงจะได้พบอีกการศึกษาเรื่องจิตที่เรียกว่า "จิตวิทยา" มีแพร่หลายในกลุ่มประเทศตะวันตก โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อแก้ปัญหาความผิดปกติทางจิตอันเกิดจากสาเหตุต่างๆ และศึกษาพฤติกรรมของจิต แต่ "จิตภาวนา" มีการศึกษาแพร่หลายในกลุ่มประเทศตะวันออก ซึ่งส่วนใหญ่นับถือพระพุทธศาสนาโดยใช้หลักกรรมฐานเป็นแนวปฏิบัติ เพื่อพัฒนาจิตให้สะอาด สว่าง สงบไม่ต้องกระเสือกกระสนดิ้นรนทนทุกข์ จนสามารถหลุดพ้นเป็นอิสระจากอำนาจกิเลสได้
การพัฒนาจิตนั้น เป็นเรื่องสำคัญและจำเป็นอย่างยิ่งสำหรับมนุษยชาติอย่างน้อยก็โปรดระลึกว่า เราเกิดมาเพื่อยกระดับจิตให้สูงขึ้น ทำให้รู้เท่าทันอารมณ์ รู้เท่าทันกิเลส ทำให้เกิดการหักห้าม ยับยั้ง ระงับอารมณ์มีให้ไหลไปตามกิเลสได้ จึงนับว่ามีคุณประโยชน์อย่างมาก ถ้าไม่พัฒนา จิตก็จะเสื่อมลงตามอำนาจกิเลส สุดแต่กิเลสจะชักนำไป สุดท้ายก็ตกสู่อบายภูมิ การพัฒนาจิตนอกจากได้รับผลดังกล่าวแล้ว ยังเป็นการบำเพ็ญบุญระดับสูงตามหลักบุญกี้ริยาวัตถุ คือ ทาน ศีล ภาวนา อีกด้วย ส่วนด้านเนื้อหาทางพุทธจิตวิทยาที่กล่าวไว้ในพระไตรปิฎกมีจำนวนมาก โดยเฉพาะคัมภีร์พระอภิธรรม ซึ่งกล่าวถึงเรื่องจิตโดยตรง แต่ที่นำมากล่าวในที่นี้เพียงเล็กน้อยพอเป็นพื้นฐานการศึกษาและปฏิบัติ ซึ่งผู้เรียบเรียงพยายามใช้ภาษาที่เข้าใจง่าย ยกเว้นบางศัพท์บางคำที่เป็นศัพท์เฉพาะต้องคงไว้เพื่อความชัดเจนของเนื้อหา สำหรับภาษาบาลีที่นำมาเขียนไว้ด้วยนั้นวัตถุประสงค์เพื่อเป็นหลักฐานอ้างอิงที่มาของเนื้อหา และเพื่อให้ผู้อ่านได้เรียนรู้การอ่านการเชียนภาษาบาลีไปด้วย
จึงหวังว่า หนังสือเล่มนี้ จะอำนวยประโยชน์แก่ผู้สนใจใคร่ศึกษาใคร่ปฏิบัติ ใคร่พัฒนาจิต พัฒนาชีวิต ยกระดับจิต ยกระดับชีวิตให้สูงขึ้นตามสมควรแก่การปฏิบัติ ขอบุญกุศล คุณความดีอันเกิดจากหนังสือเล่มนี้ จงสำเร็จประโยชน์แก่บิดามารดา พระอุปัชฌาย์ อาจารย์และผู้มีพระคุณ รวมถึงผู้อ่านทุกท่านด้วย